logo arlima

Guibert de Tournai

Guibertus Tornacensis | Gilbert de Tournai (Tournay) | Guibert de Moriel-Porte

Biographie

Né près de Tournai vers 1200 — Mort en 1270

Théologien franciscain et écrivain. Après des études en théologie à Paris, il entre chez les Franciscains.

Bibliographie

Généralités
  • Angotti, Claire, et Sophie Delmas, « "Protégées par les gardes": des questions inédites de G. de Tournai et de Bonaventure », Études d'exégèse médiévales offertes à Gilbert Dahan par ses élèves, éd. Annie Noblesse-Rocher, Turnhout, Brepols, 2012, p. 161-184.
  • Born, Lester Kruger, « The perfect prince: a study in thirteenth- and fourteenth-century ideals », Speculum, 3:4, 1928, p. 470-504. (ici p. 493-494) DOI: 10.2307/2850573
  • Lajard, Félix, « Guibert de Tournai », Histoire littéraire de la France, Paris, Firmin Didot, Treuttel et Wurtz, t. 19, 1838, p. 138-142. [GB] [IA]
  • Longère, Jean, « Les chanoines réguliers d'après trois prédicateurs du XIIIe siècle: Jacques de Vitry, Guibert de Tournai, Humbert de Romans », Le monde des chanoines, XIe-XIVe s., Toulouse, Privat (Cahiers de Fanjeaux), 1988, p. 257-283.
  • Molnár, Péter, « Respvblica apum. A méhek állama mint az ideális kormányforma modellje Guibert de Tournai-nál (13. század közepe) », A Középkor szeretete. Történeti tanulmányok Sz. Jónás Ilona tiszteletére, éd. Gábor Klaniczay et Balázs Nagy, Budapest, ELTE BTK Közép- és Koraújkori Egyetemes Történeti Tanszék, 1999, p. 105-119.
  • Walters, Lori J., « Wonders and illuminations: Pierart dou Tielt and the Queste del saint Graal », Word and Image in Arthurian Literature, éd. Keith Busby, New York, Garland, 1996, p. 339-380. (ici p. 358-361)
    Réimpression:
    • London et New York, Routledge, 2015
    Propose d'attribuer à Guibert les annales contenues dans le ms. BnF, Ars. 5218.
  1. Lettre à Isabelle de France

    Titre: 
    Date:Vers 1254
    Dédicataire:Isabelle de France, fille du roi Louis VII (1225-1270)
    Langue:Latin
    Genre: 
    Forme:Prose
    Contenu: 
    Incipit: 
    Explicit: 
    Manuscrits
    1. Brugge, Openbare bibliotheek, 490
    2. Madrid, Biblioteca nacional de España, 9731
    Éditions anciennes
    Éditions modernes
    • Poorter, Alphonse de, « Lettre de Guilbert de Tournai, O.F.M. à Isabelle, fille du roi de France », Revue d'ascétique et de mystique, 12, 1931, p. 116-127.
    • Field, Sean, « Gilbert of Tournai's letter to Isabelle of France: an edition of the complete text », Mediaeval Studies, 65, 2003, p. 57-97. DOI: 10.1484/j.ms.2.306499
    Traductions modernes
    • en anglais:
      • Field, Larry F., Jacques Dalarun et Sean L. Field, « Guibert of Tournai's Letter to Lady Isabelle: an introduction and English translation », Franciscan Studies, 80, 2022, p. 31-57. DOI: 10.1353/frc.2022.a904646
    Études
  2. Eruditio regum et principum

    Titre: 
    Date:1259
    Commanditaire:Louis IX, roi de France
    Langue:Latin
    Genre: 
    Forme:Prose
    Contenu: 
    Incipit: 
    Explicit: 
    Manuscrits
    Éditions anciennes
    Éditions modernes
    • Le traité "Eruditio regum et principum" de Guibert de Tournai, O. F. M. (étude et texte inédit) par A. De Poorter, Louvain, Institut supérieur de philosophie de l'Université (Textes et études, 9), 1914, xv + 92 p. [GB] [IA]
    • Gilberto di Tournai, De modo addiscendi. Introduzione e testo inedito a cura di E. Bonifacio, Torino, Società editrice internazionale (Pubblicazioni del Pontificio ateneo salesiano. 1. Testi e studi sul pensiero medioevale, 1), 1953, 320 p.
    • Gieben, Servus, « Il Rudimentum doctrinae di Gilberto di Tourai con l'edizione del suo Registrum o Tavola della materia », S. Bonaventura, 1274-1974, vol. 2: Studia. De vita, mente, fontibus et operibus sancti Bonaventurae, Roma, Collegio S. Bonaventura, 1973, p. 627-654.
      Édition partielle.
    Traductions modernes
    Études
    • De Poorter, A., « Un traité de pédagogie médiévale, le De modo addiscendi de Guibert de Tournai, O.F.M. Notes et extraits », Revue néo-scolastique de philosophie, 24, 1922, p. 195-228. DOI: 10.3406/phlou.1922.2307
    • Goris, Wouter, « Die Kritik des Bernhard von Trilia an der Lehre von Gott als Ersterkanntem. Einleitung und Textausgabe », Recherches de théologie et philosophie médiévales, 65, 1998, p. 248-319.
    • Goris, Wouter, « Die Angänge der Auseinandersetzung um das Ersterkannte im 13. Jahrhundert: Guibert von Tournai, Bonaventura und Thomas von Aquin », Documenti e studi sulla tradizione filosofica medievale, 10, 1999, p. 355-369.
    • Marenesi, Pietro, « Guibertus Tornacensis: Rudimentum doctrinae », Editori di Quatacchi 100 Anni dopo: bilancio et prospettive. Atti del colloquio internazionale Rome 29-30 Maggio 1995, éd. Alvaro Cacciotti et Barbara Faes de Mottoni, Roma, Antonianum, 1997, p. 143-148.
    • Marrone, Steven P., The Light of Thy Countenance: Science and Knowledge of God in the Thirteenth Century, Leiden, Brill, 2001, en part. t. 1, p. 120-151.
    • Roest, Bert, « Scientia and sapientia in Gilbert of Tournai's (E)Rudimentum doctrinae », Le vocabulaire des écoles des Mendiants au Moyen Âge. Actes du colloque Porto (Portugal), 11-12 octobre 1996, éd. Maria Cândida Pacheco, Turnhout, Brepols (Études sur le vocabulaire intellectuel du Moyen Âge, 9), 1999, p. 164-179.
    • Ruello, Francis, « La doctrine de l'illumination dans le traité Super librum Boethii de Trinitate de Thomas d'Aquin », Recherches de science religieuse, 64, 1976, p. 341-357.
    • Trottmann, Christian, La vision béatifique. Des disputes scolastiques à sa définition par Benoît XII, Rome, École française de Rome (Bibliothèque des Écoles françaises d'Athènes et de Rome, 289), 1995, p. 203-205.
  3. Vita sancti Eleutherii

    Titre: 
    Date:Entre 1261 et 1266
    Commanditaire:Jean Buchien, évêque de Tournai de 1261 à 1266 († 1266)
    Langue:Latin
    Genre:Vie de saint
    Forme:Prose
    Contenu:Version de la vie de saint Éleuthère, évêque de Tournai
    Incipit:Reverendo patri ac domino Joanni, Dei gratia venerabili Tornacensi episcopo, Guibertus, origine Tornacensis, professione Minor, merito minimus, spiritu consilii tam sapienter armari, quam viriliter animari.
    Petistis, domine reverende, ut actus et praeconia gloriosi confessoris Christi Eleutherii vel ordinare debeam, vel diligentiori lima, vel meliore stylo praesentibus et posteris explanare. Pia petitio, per quam aetas posthuma tanti pastoris concelebrando perpetuet sanctitatem, et generatio praesens, ejus inhaerendo vestigiis, amplius inflammetur ad Dei et proximi caritatem…
    Explicit:… Et ita cum totius gaudio civitatis in ecclesia Dei genitricis Mariae collocatum est corpus gloriosissimi confessoris. Occurrebant Sancti reliquiis paralysi laborantes; vociferabantur in platea sedentes, qui reliquiarum attactu viginti quinque numero con secuti sunt plenarie sanitates. Porrigebantur miracula de die in diem Sancti meritis. Unde et illis diebus caeci septem consecuti sunt beneficium visionis, praestante Domino Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
    Manuscrits
    Éditions anciennes
    1. ??, éd. André Schott, dans Supplément de la Bibliothèque des Pères, Köln, 1622.
    2. Acta sanctorum, 20 février, t. 3, col. 183-208, éd. Anvers, 1658, p. 196-206.
    3. Bibliothèque des Pères, Lyon, 1677, t. 8.
    Éditions modernes
    • Migne, J.-P., éd., Patrologiae cursus completus, sive Biblioteca universalis, integra, uniformis, commodo, œconomica omnium s.s. Patrum, doctorum scriptorumque ecclesiasticorum qui ab aevo apostolico ad usque Innocenti III tempora floruerunt. Series Latina, Paris, Migne, 1844-1864, 221 t. (t. 65, col. 59-82)
      Tome 65 [GB: ex. 1, ex. 2, ex. 3, ex. 4] [IA: ex. 1, ex. 2]
    Traductions modernes
    Études
    • Bibliotheca hagiographica latina, no 2467.
  4. Sermones

    Titre: 
    Date:XIIIe siècle
    Langue:Latin
    Genre:Sermon
    Forme:Prose
    Contenu: 
    Incipit: 
    Explicit: 
    Manuscrits
    1. Marseille, Bibliothèque municipale, 392
    2. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 14943
    3. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 15943
    4. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 15953
    5. Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Borghesiani, 107
    6. Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Borghesiani, 217
    7. Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Borghesiani, 241
    Éditions anciennes
    Éditions modernes
    • Prediche alle donne del secolo XIII. Testi di Umberto da Romans, Gilberto da Tournai, Stefano di Borbone a cura di Carla Casagrande, Milano, Bompiani (Nuova Corona, 9), 1978, xxv + 164 p.
    • Bériou, Nicole, et François-Olivier Touati, Voluntate Dei leprosus. Les lépreux entre conversion et exclusion aux XIIe et XIIIe siècle, Spoleto, Centro italiano di studi sull'alto medioevo (Testi, studi, strumenti, 4), 1991, p. 43-48, 84-88 et 129-155.
      Édition de trois sermons Ad leprosos et abiectos.
    • Longère, Jean, « Guibert de Tournai († 1284): Sermon aux chanoines réguliers: Considerate lilia agri quomodo crescunt (Math. VI, 28) », Mabillon, n. s., 3:64, 1992, p. 103-115.
      Édition critique d'un sermon et la description de sept mss: BnF, lat. 14943, 15943 et 15953; Marseille 392; Vatican, Borgh. 107, 217 et 241.
    • Martínez Ruiz, Carlos, « Cinco sermones parisinos sobre la Epifania del siglo XIII », Archives d'histoire doctrinale et littéraire du Moyen Âge, 63, 1996, p. 285-324.
      Édition de cinq sermons de prédicateurs parisiens sur l'Épiphanie et le mystère de l'Incarnation.
    • Crusade Propaganda and Ideology: Model Sermons for the Preaching of the Cross, éd. et trad. ang. Christoph T. Maier, Cambridge et New York, Cambridge University Press, 2000, viii + 280 p.
      Édition et traduction de trois sermons Ad crucesignatos et crucesignandos de la collection ad status.
    • D'Avray, David L., Medieval Marriage Sermons: Mass Communication in a Culture without Print, Oxford, Oxford University Press, 2001, p. 274-315. — Réimpr.: 2005.
      Édition, traduction anglaise et étude du sermon sur le thème Vocatus est Jesus est Iesus de la collection de tempore.
    • Guiberti Tornacensis De morte, De septem verbis Domini in cruce, éd. Charles Munier, Turnhout, Brepols (Corpus Christianorum. Continuatio Mediaeualis, 242), 2011, 348 p.
    Traductions modernes
    • en anglais:
      • Maier 2000 (voir sous Éditions modernes)
      • D'Avray 2001 (voir sous Éditions modernes)
    Études
    • Bériou, Nicole, Religion et communication: un autre regard sur la prédication au Moyen Âge, Genève, Droz (Titre courant, 64), 2018, 563 p.
    • Burghart, Marjorie, « Indexer selon les voyelles. Un ordre alphabétique inhabituel dans trois tables (exempla et distinctions) des Sermones ad status de Guibert de Tournai », Bibliothèque de l'École des Chartes, 166:2, 2009, p. 365-390.
    • D'Avray, David L., « The king Lear story in a sermon to wives by Guibertus de Tornaco », Notes and Queries, n. s., 26:2, 1979, p. 132-133.
    • Field, Sean, « Annihilatio and perfection in two sermons by Gilbert of Tournai for the translation of St. Francis », Franciscana, 1, 1999, p. 237–274.
    • Friday, Hal, « The Vidi alterum angelum topos in two Sermons by Guibert of Tournai for the feast of St. Francis », Franciscan Studies, 70, 2012, p. 101-138.
    • Horowski, Aleksander, « II sermone su san Francesco "Surrexit Helyas, propheta quasi ignis" di Gilberto di Tournai », Collectanea franciscana, 78:3-4, 2008, p. 525-552.
    • Horowski, Aleksander, « Il ms. L.17.sup. dell'Ambrosiana e la tradizione manoscritta dei Sermones dominicales et festivi di Gilberto di Tournai (d. 1284) », Archivum franciscanum historicum, 102:1-2, 2009, p. 89-133.
    • Menzel, Michael, Predigt und Geschichte: Historische Exempel in der geistlichen Rhetorik des Mittelalters, Köln, Weimar et Wien, Böhlau (Beihefte zum Archiv für Kulturgeschichte, 45), 1998, p. 128-138.
    • Walsh, Christine, « Erat Abigail mulier prudentissima: Gilbert of Tournai and attitudes to female sanctity in the thirteenth century », Saints and Sanctity, éd. Peter Clarke and Tony Claydon, Studies in Church History, 47, 2011, p. 171-180.
Répertoires bibliographiques
Permalien: https://arlima.net/no/1246


Voir aussi:
> Wikidata: Q17485967
> Jonas: intervenant/2092
Creative Commons License
Cette notice est mise à disposition en vertu d'un contrat Creative Commons.
Rédaction: Klementyna Aura Glińska
Compléments: Lori J. Walters
Dernière mise à jour: 5 décembre 2023

Signaler une erreur ou une omission:

Courriel  Courriel

Mastodon    Facebook    Twitter