logo arlima

Epitoma vitae regis Rotberti Pii

Œuvre d'Helgaud de Fleury

Bibliographie

Titre: 
Date:1031–1033
Langue:Latin
Genre: 
Forme:Prose
Contenu:Panégyrique du roi Robert II le Pieux. La genèse de l'œuvre se présente ainsi:
  1. Une courte notice sur la vie du roi (fin f. 13ra);
  2. Poursuite de l'œuvre (f. 14 et 16) et table des rubriques au f. 16v pour un ordre nouveau des paragraphes;
  3. L'explicit et la table sont grattés; sur le grattage et jusqu'au f. 22va, une seconde partie est ajoutée;
  4. Helgaud se sert du manuscrit comme d'un nouveau brouillon en vue d'une nouvelle mise au net: grattages, additions marginales, feuillets additionnels, renvois.
Incipit (préface):Incipit epitoma vite regis Rotberti Pii. Cęlestis imperii dignitas, cui spiritus superbię ęqualis voluit esse potestas, elegit in hoc seculo principes qui regerent hujus seculi sceptra potentes…
Explicit (préface):… Initio autem descriptionis omnem vultus illius habitudinem corporisve elegantiam, prout ipsi perspeximus, propalamus, adjuvante domino nostro Jesu Christo, qui, ubi vult, et quomodo vult et cui vult, inolita bonitate adspirat.
Incipit (vie):Incipit vita. In tempore quo respexit Dominus super filios hominum, ut videret si esset intelligens aut requirens Deum, fuit rex Francorum Rotbertus, origine natus nobilissima, patre illustri Hugone, matre Adhelaide vocitata, que adeo bene laudata tanti filii digna exstitit prerogativa…
Explicit (vie):… Annuat hoc Deus omnipotens qui justificat impios et vivificat mortuos et sanctissimis regibus ornat cęlos, cujus regnum et imperium permanet in secula seculorum.
Remaniements:Quatre de Helgaud
Manuscrits
  1. Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reginensi latini, 566, f. 7ra-22vb
    Manuscrit autographe de l'auteur.
  2. Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reginensi latini, 585, f. 58
    Brouillon de l'auteur.
Éditions anciennes
  1. Historiae Francorum ab anno Christi DCCCC. ad ann. M. CC. LXXXV. scriptores veteres XI; in quibus Glaber Helgaudus Sugerius abbas M. Rigordus Guillermus Brito Guillermus de Nangis & anonymi alii. Extrema stirpis Carolinae et Capetiorum regum res gestas usque ad Philippum, D. Ludovici filium regem, explicantes. Ex bibliotheca P. Pithoei V. Cl. nunc primum in lucem dati
    Francofurti, apud Andreae Wecheli heredes Claudium Marnium et Joannem Aubrium, 1596 (ici p. 59-79)
    ARLIMA: EA4699
    Exemplaires en ligne: [GB] [IA: ex. 1, ex. 2]
    Texte publié sous le titre Helgaldi sive Helgaudi Floriacensis monachi epitoma vitae Roberti regis, ex alterius monachi scriptis.
  2. Historiae Francorum scriptores [...]. Quorum plurimi nunc primùm ex variis codicibus MSS. in lucem prodeunt: alii verò auctiores et emendatiores. Cum epistolis regum, reginarum, pontificum, ducum, comitum, abbatum, et aliis veteribus rerum Francicarum monumentis. Opera ac studio Andreae du Chesne geographi regii (t. 1-2). Opera ac studio filii post patrem Francisci Duchesne (t. 3-5)
    Lutetiae Parisiorum (Paris), Sebastianus Cramoisy, 1636-1649 (ici t. 4, p. 59-79)
    ARLIMA: EA3433
    Exemplaire en ligne: [GB: t. 1, t. 2, t. 3, t. 4, t. 5] [IA: t. 1, t. 2, t. 3, t. 4, t. 5]
    Édition sous le même titre que celle de P. Pithou.
  3. Chanoine C. de La Saussaye, Annales ecclesiae Aurelianensis, Paris, 1615, p. 343, 358, 364, 385, 390.
    Extraits.
  4. Chanoine R. Hubert, Antiquitez historiques de l'église royale Saint-Aignan d'Orléans, Orléans, 1661, p. 14.
    Extrait.
Éditions modernes
  • Migne, J.-P., éd., Patrologiae cursus completus, sive Biblioteca universalis, integra, uniformis, commodo, œconomica omnium s.s. Patrum, doctorum scriptorumque ecclesiasticorum qui ab aevo apostolico ad usque Innocenti III tempora floruerunt. Series Latina, Paris, Migne, 1844-1864, 221 t. (t. 141, col. 902-936)
    Tome 141 [GB: ex. 1, ex. 2, ex. 3] [IA: ex. 1]
    Reproduction de l'édition de Du Chesne.
  • Recueil des historiens des Gaules et de la France. Nouvelle édition publiée sous la direction de M. Léopold Delisle, Paris, Palmé, t. 10, 1874, p. 98-117. [Gallica]
  • Monumenta Germaniae Historica. Scriptores, éd. G. Waitz, t. 15:2, p. 771. [MGH]
    Extrait.
  • Helgaud de Fleury, Vie de Robert le Pieux. Epitoma vitae Regis Rotberti Pii, éd. et trad. Robert-Henri Bautier et Gillette Labory, Paris, Éditions du CNRS (Sources d'histoire médiévale publiées par l'IRHT, 1), 1965.
    Édition de référence.
Traductions modernes
  • en français:
    • Collection des mémoires relatifs à l'histoire de France depuis la fondation de la monarchie française jusqu'au 13e siècle, avec une introduction, des supplémens, des notices et des notes; par M. Guizot, Paris, Brière, 1824, p. 357-414. [Gallica]
    • L'an mille. Œuvres réunies, traduites et présentées par E. Pognon, Paris, Gallimard (Mémoires du passé pour servir au temps présent), 2e éd., 1947, xlv + 302 p., ici p. 231-264.
      La préface n'est pas traduite.
    • Bautier et Labory 1965 (voir sous Éditions modernes)
Études
  • Auvray, L., « Une source de la Vita Roberti regis du moine Helgaud », Mélanges d'archéologie et d'histoire publiés par l'École française de Rome, 7, 1887, p. 3-16.
  • Bautier, R.-H., «eL'Epitoma vitae regis Rotberti Pii, du moine Helgaude», Académie des Inscriptions et Belles-Lettres. Comptes rendus des séances de l'année 1963, p. 361-371.
  • Carozzi, C., « Le roi et la liturgie chez Helgaud de Fleury », Hagiographie. Cultures et sociétés (IVe—XIIe siècles), Paris, 1981, p. 417-430.
  • Carpentier, Élisabeth, « Histoire et informatique. Recherches sur le vocabulaire des biographies royales françaises », Cahiers de civilisation médiévale, 25, 1982, p. 3-30. DOI: 10.3406/ccmed.1982.2387
  • Carpentier, Élisabeth, « L'homme, les hommes et la femme. Étude sur le vocabulaire des biographies royales françaises (Xle-Xllle siècle) », Annales. Économies, sociétés, civilisations, 41:2, 1986, p. 325-346. [persee.fr] DOI: 10.3406/ahess.1986.283277
  • Hamilton, S., « A new model for royal penance? Helgaud of Fleury's Life of Robert the Pious », Early Medieval Europe, 6:2, 1997, p. 189-200.
  • La Curne de Sainte-Palaye, « Mémoire sur la vie du moine Helgaud, sur l'Epitome du roy Robert […] », Mémoires […] de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, 10, 1736, p. 553-562.
Rédaction: Laurent Brun
Dernière mise à jour: 31 octobre 2025

Signaler une erreur ou une omission:

Courriel  Courriel

Mastodon     Bluesky