logo arlima

Adémar de Chabannes

Biographie

XIe siècle

Moine bénédictin, historien et écrivain

Bibliographie

Dictionnaires et encyclopésadies
  • Tyl-Labory, Gillette, « Adémar de Chabannes », Dictionnaire des lettres françaises: le Moyen Âge, éd. Geneviève Hasenohr et Michel Zink, Paris, Fayard, 1992, p. 16-18.
    Réimpression:
    • Paris, Fayard (La Pochothèque), 1994
Généralités
  • Callahan, Daniel F., Jerusalem and the Cross in the Life and Writings of Ademar of Chabannes, Leiden et Boston, Brill (Studies in the History of Christian Traditions, 181), 2016, xi + 207 p.
  • Els, Ad van, A Man and His Manuscripts: The Notebooks of Ademar of Chabannes (989-1034), Turnhout, Brepols (Bibliologia, 56), 2020, 338 p.
  • Gaborit-Chopin, Danielle, « Les dessins d'Adémar de Chabannes », Bulletin archéologique du Comité des travaux historiques et scientifiques, 3, 1967, p. 163-225.
  • Grier, James, The Musical World of a Medieval Monk: Adémar de Chabannes in Eleventh-Century Aquitaine, Cambridge, Cambridge University Press, 2006, 367 p.
  • Landes, Richard, Relics, Apocalypse, and the Deceits of History: Ademar of Chabannes, 989-1034, Cambridge, Harvard University Press (Harvard Historical Studies, 117), 1995, xii + 404 p.
  • Nichols, Stephen G., Jr., Romanesque Signs: Early Medieval Narrative and Iconography, New Haven et London, Yale University Press, 1983, xiii + 248 p. [IA]
  • Vezin, Jean, « Un nouveau manuscrit autographe d'Adémar de Chabannes (Paris, Bibl. nat., lat. 7231) », Bulletin de la Société nationale des antiquaires de France, 24, 1965, p. 44-52.
  1. Chronicon

    Titre: 
    Date:Entre 1024 et 1029
    Langue:Latin
    Genre: 
    Forme:Prose
    Contenu:Chronique depuis les origines troyennes jusqu'en 1029, qui s'inspire en grande partie des Gesta regum Francorum ainsi que des Annales Laurissenses maiores.
    Incipit: 
    Explicit: 
    Traductions:Tote l'istoire de France (français)
    Manuscrits
    1. Leiden, Universiteitsbibliotheek, Vossiani latini, oct. 15
    2. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 909
    3. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 5239
    4. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 5926, f. 4r-66r et 116v-139r (C)
    5. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 5927, p. 1-262 (A)
    6. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 5943A, f. 1r-4r (Z)
    7. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 6190
    8. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 9767 (B)
    9. Saint-Pétersbourg, Российская национальная библиотека (Bibliothèque nationale de Russie), lat. F. v. IV 3 (L)
    10. Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reginensi latini, 263, f. 231r-235r (V)
    11. Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reginensi latini, 692
    Éditions anciennes
    Éditions modernes
    • Adémar de Chabannes, Chronique, publiée d'après les manuscrits par Jules Chavanon, Paris, Picard (Collection de textes pour servir à l'étude et à l'enseignement de l'histoire, 20), 1897, li + 234 p.
    • Ademari Cabannensis Chronicon, cura et studio P. Bourgain, iuvamen praestantibus R. Landes et G. Pon, Turnhout, Brepols (Corpus christianorum. Continuatio mediaevalis, 129; Ademari cabannensis opera omnia, 1), 1999, cxvi + 392 p.
    Traductions modernes
    • en français:
      • L'an mille. Œuvres réunies, traduites et présentées par E. Pognon, Paris, Gallimard (Mémoires du passé pour servir au temps présent), 2e éd., 1947, xlv + 302 p.
        Traduction partielle.
      • Adémar de Chabannes, Chronique. Introduction et traduction par Yves Chauvin et Georges Pon, Turnhout, Brepols (Miroir du Moyen Âge), 2003, 339 p.
        Compte rendu: I. Ceccherini, dans Scriptorium, 58:2, 2004, p. 117. [Pers]
    Études
    • Halphen, Louis, « Une rédaction ignorée de la chronique d'Adémar de Chabannes », Bibliothèque de l'École des chartes, 66, 1905, p. 655-660. [Persée] [Gallica] [GB] [HT] [IA] DOI: 10.3406/bec.1905.461348
    • Halphen, Louis, « Remarques sur la chronique d'Adémar de Chabannes », Revue historique, 33:98, 1908, p. ??.
    • Lair, Jules-Auguste, Études critiques sur divers textes des Xe et XIe siècles, Paris, Picard, 1899, t. 2.
  2. Commemoratio abbatum

    Titre: 
    Date:XIe siècle
    Langue:Latin
    Genre: 
    Forme:Prose
    Contenu: 
    Incipit: 
    Explicit: 
    Manuscrits
    Éditions anciennes
    Éditions modernes
    • Chroniques de Saint-Martial de Limoges, publiées d'après les manuscrits originaux par H. Duplès-Agier, Paris, Veuve Renouard (Société de l'histoire de France), 1874, p. 1-27.
    Traductions modernes
    Études
  3. Epistola de apostolatu sancti Martialis

    Titre: 
    Date:XIe siècle
    Langue:Latin
    Genre: 
    Forme:Prose
    Contenu: 
    Incipit: 
    Explicit: 
    Manuscrits
    Éditions anciennes
    Éditions modernes
    • Migne, J.-P., éd., Patrologiae cursus completus, sive Biblioteca universalis, integra, uniformis, commodo, œconomica omnium s.s. Patrum, doctorum scriptorumque ecclesiasticorum qui ab aevo apostolico ad usque Innocenti III tempora floruerunt. Series Latina, Paris, Migne, 1844-1864, 221 t. (t. 141, col. 89-112)
      Tome 141 [GB: ex. 1, ex. 2, ex. 3] [IA: ex. 1]
    Traductions modernes
    Études
  4. Fabulae

    Titre: 
    Date:XIe siècle
    Langue:Latin
    Genre:Fable
    Forme:Prose
    Contenu:Remaniement du recueil de fables ésopiques en prose intitulé Romulus vulgaris.
    Incipit:Gallus escam in sterquilinio quaerens inuenit margaritam. Ait: Optima res, in sterquilinio iaces. Si te cupidus inuenisset…
    Explicit:… si qua mihi impossibilia uoluisses extorquere, nullatenus me tibi impleturum potui denegare.
    Mulieribus, quae dum sibi ditiores exquirunt, postea ignauis sociantur.
    Manuscrits
    1. Leiden, Universiteitsbibliotheek, Vossiani latini, oct. 15, f. 195-212
      Manuscrit autographe.
    Éditions anciennes
    Éditions modernes
    • Hervieux, Léopold, Les fabulistes latins depuis le siècle d'Auguste jusqu'à la fin du Moyen Âge. Tomes I et II: Phèdre et ses anciens imitateurs directs et indirects, Paris, Firmin-Didot, 2e éd., 1893-1894, 2 t., xii + 834, 808 p. [GB: t. 1, t. 2] [IA: t. 1, t. 2]
      Compte rendu: L. Sudre, dans Romania, 24, 1895, p. 279-286. [JSTOR] [Persée] [Gallica] [GB] [HT] [IA]
      Édition antérieure:
      • Hervieux, Léopold, Les fabulistes latins depuis le siècle d'Auguste jusqu'à la fin du Moyen Âge. Tomes I et II: Phèdre et ses anciens imitateurs directs et indirects, Paris, Firmin-Didot, 1884, 2 t., viii + 731, 852 p. [GB: t. 1, t. 2] [IA: t. 1, t. 2]
        Comptes rendus: Comptes rendus de l'Académie des inscriptions et belles-lettres, 4e s., 12, 1884, p. 58-63. — J. G. Frazer, dans Academy, 653 (ou 26?), 1884, p. 300-301. — Gaston Paris, dans Journal des savants, 1884, p. 670-686, et 1885, p. 37-51.
      Réimpressions:
      • New York, Burt Franklin (Burt Franklin Research and Source Works Series, 99), 1965
      • Hildesheim, Olms, 1970
    • Der illustrierte lateinische Aesop in der Handschrift des Ademar, Codex Vossianus lat. oct. 15, fol. 195-205. Einleitung und Beschreibung von Dr. Georg Thiele. Mit 3 Abbildung im Text, Leiden, Sijthoff (Codices Graeci et Latini. Supplementum, 3), 1905, [v] + 68 p. + xxii pl. [GB] [IA]
    • Bertini, Ferruccio, Il monaco Ademaro e la sua raccolta di favole fedriane, Genova, Tilgher, 1975, 233 p.
    • Ademaro di Chabannes, Favole, a cura di Ferruccio Bertini e di Paolo Gatti, Genova, Università di Genova, Facoltà di lettere (Pubblicazioni del D.Ar.Fi.Cl.Et. Nuova serie, 118), 1988, 205 p. [réimpr. des p. 13-39: Ferrucio Bertini, Interpreti medievali di Fedro, Napoli, Liguori (Nuovo Medioevo, 57), 1998, p. 17-52]
    Traductions modernes
    • en italien:
      • Bertini et Gatti 1988 (voir sous Éditions modernes)
    Études
    • Bertini, Ferruccio, « Un perduto manoscritto de Fedro fonte delle favole medievali di Ademaro », Helikon, 15-16, 1975-1976, p. 390-400[réimpr.: Ferrucio Bertini, Interpreti medievali di Fedro, Napoli, Liguori (Nuovo Medioevo, 57), 1998, p. 53-64].
    • Boivin, Jeanne-Marie, Naissance de la fable en français: l'"Isopet de Lyon" et l'"Isopet I-Avionnet", Paris, Champion (Essais sur le Moyen Âge, 33), 2006, 499 p.
      Compte rendu: Laurent Brun, dans Cahiers de recherches médiévales, Comptes rendus, 2006. DOI: 10.4000/crm.2713
    • Dicke, Gerd, et Klaus Grubmüller, Die Fabeln des Mittelalters und der frühen Neuzeit: ein Katalog der deutschen Versionen und ihrer lateinischen Entsprechungen, München, Fink (Münstersche Mittelalter-Schriften, 60), 1987, 891 p. [DS-BSB] [GB]
      Compte rendu: Klaus Speckenbach, dans Arbitrium, 6:3, 1988, p. 244-250. DOI: 10.1515/arbi.1988.6.3.244
    • Gatti, Paolo, « Le favole del monaco Ademaro e la tradizione manoscritta del corpus fedriano », Sandalion, 2, 1979, p. 247-256.
  5. Sermones

    Titre: 
    Date:XIe siècle
    Langue:Latin
    Genre:Sermon
    Forme:Prose
    Contenu: 
    Incipit: 
    Explicit: 
    Manuscrits
    1. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 2469
    2. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 5347
    Éditions anciennes
    Éditions modernes
    • Migne, J.-P., éd., Patrologiae cursus completus, sive Biblioteca universalis, integra, uniformis, commodo, œconomica omnium s.s. Patrum, doctorum scriptorumque ecclesiasticorum qui ab aevo apostolico ad usque Innocenti III tempora floruerunt. Series Latina, Paris, Migne, 1844-1864, 221 t. (t. 141, col. 111-112 et 115-124)
      Tome 141 [GB: ex. 1, ex. 2, ex. 3] [IA: ex. 1]
    • Gauthier, M. M., « Sermon d'Adémar de Chabannes pour la translation de saint Martial le 10 octobre (Paris, ms. latin, 2469, fol. 68v à 70) », Bulletin de la Société archéologique et historique du Limousin, 88, 1961, p. 72-83.
    • Bon, Bruno, Les "Sermones in Concilio" d'Adémar de Chabannes: édition du manuscrit de Berlin, diplôme d'études approfondies, École pratique des hautes études, 1998, xxxvii + 133 p.
    • Richter, Raphaël, Édition de 23 sermons du manuscrit autographe d'Adémar de Chabannes, BNF lat. 2469, ff. 1-76 (ca. 1030). Martial et Adémar, diplôme d'archiviste paléographe, École nationale des chartes, Paris, 2003. — Résumé dans Positions des thèses de l'École des chartes, 2003, p. 169-176.
      Thèse consultable aux Archives nationales de France sous la cote AB XXVIII 1335.
    • Romaneix, Zénaïde, Édition de sermons d'Adémar de Chabannes et du compte rendu du concile de Limoges (novembre 1031) (BnF lat. 2469, fol. 76-112v), diplôme d'archiviste paléographe, École nationale des chartes, Paris, 2005. — Résumé dans Positions des thèses de l'École des chartes, 2005, p. 189-196.
      Thèse consultable aux Archives nationales de France sous la cote AB XXVIII 1391.
    Traductions modernes
    Études
Répertoires bibliographiques
  • Carnes, Pack, Fable Scholarship: An Annotated Bibliography, New York, Garland (Garland Folklore Bibliographies, 8; Garland Reference Library of the Humanities, 367), 1985, 382 p.
  • Galderisi, Claudio, et Vladimir Agrigoroaei, éd., Translations médiévales. Cinq siècles de traductions en français au Moyen Âge (XIe-XVe siècles). Étude et répertoire, Turnhout, Brepols, 2011, 3 t., 616, 1559 p.
    Comptes rendus: Iris Plack, dans Cahiers de recherches médiévales et humanistes, Comptes rendus, 2011. DOI: 10.4000/crm.12671 — Simon Gaunt, dans French Studies, 66:4, 2012, p. 537-539. DOI: 10.1093/fs/kns224 — Serge Lusignan, dans Cahiers de civilisation médiévale, 56, 2013, p. 87-100. — Francine Mora, dans Le Moyen Âge, 119:2, 2013, p. 476-477. [Gallica] DOI: 10.3917/rma.192.0457
Permalien: https://arlima.net/no/661


Voir aussi:
> Wikidata: Q4267
Creative Commons License
Cette notice est mise à disposition en vertu d'un contrat Creative Commons.
Rédaction: Laurent Brun
Dernière mise à jour: 9 mars 2024

Signaler une erreur ou une omission:

Courriel  Courriel

Mastodon    Facebook    Twitter