|
Gervase of Tilbury
Gervasius Tilberiensis | Gervasius Tilleberiensis | Gervais de Tilbury | Gervasius von Tilbury
Né vers 1152 — Mort vers 1223
Ecclésiastique et écrivain d'origine anglaise, il est d'abord formé dans l'entourage des rois Henri II Plantagenêt et de son fils, le prince Henri. Il entre ensuite au service de l'archevêque de Reims Guillaume aux Blanches Mains avant d'étudier puis enseigner le droit canon à Bologne ainsi qu'à Palerme, à la cour de Guillaume II de Sicile.
-
Titre: | |
Date: | 1215 |
Dédicataire: | Empereur Otto IV von Braumschweig (1175 ou 1176–1218) |
Langue: | Latin |
Genre: | |
Forme: | Prose |
Contenu: | Trois parties (decisiones), la première (25 chapitres) décrivant la création et les premiers temps du monde, la seconde (26 chapitres) une description des parties du monde, des provinces et des peuples, et la troisième (130 chapitres) une série de merveilles du monde. |
Incipit: | [Préface] In nomine Domini amen. Incipit liber a magistro Geruasio Tillberiensi editus et intitulatur Otia imperialia. Serenissimo domino suo Dei gratia Ottoni quarto Romanorum imperatori semper augusto, Geruasio Tilleberiensis, uestri dignatione marescalus regni Arelatensis… [Decisio I] I. De origine mundi et eius creatione et quot modis dicitur mundus Cum uniuscuiusque rei principium eius pars sit potentissima, ad suscepte materie seriem ac contextum arbitror pertinere inter initia descriptionis mundane, primum pauca constituere de mundi creatione, dispositione, et ornatu, quasi prolixioris tractatus preambula more cursorum, sic mediocriter temperata… |
Explicit: | [Decisio III] … Profecto non modica nostri meriti portio redundabit in uos, si gratiam augustalem ex gratia uestre interpretationis senserimus augeri, cum non minor sit gratia suggerentis quam remunerantis; etenim causa retributionis multotiens est instantia memorantis. Valeat dominus et amicus, liberalitatem consuetam sine intermissione continuans apud deuotum. |
Traductions: | Jean d'Antioche (français) Jean de Vignay (français) |
Manuscrits
- Aberystwyth, National Library of Wales, 5009 (Bourdillon 9), f. 97r-151v, XV (Z)
- Berlin, Staatsbibliothek und Preussischer Kulturbesitz, Lat. Oct. 133, p. 1-484, 1486 (SP)
- Bruxelles, KBR, 1136, f. 1r-137r, 1454 (c)
- Cambridge, Corpus Christi College, Parker Library, 414, p. 3-248, XIV (S)
- Cambridge, Magdalene College, Old Library, F. 4. 23, f. 111v-195r et 207r-208r, XV (V)
- Cambridge, Saint John's College Library, I. 11, f. 1r-93v | 4r-?? (R) [⇛ Description]
- Cambridge, University Library, Additional, 3446, f. 2r-75v, XIV (T)
- Cornell, University Library, B 6000, f. 1r-218v, début XV (D)
- Leiden, Universiteitsbibliotheek, Voss. lat. 15, f. 1r-145r, XVII (Y)
- London, British Library, Cotton, Vespasian E. IV, f. 2r-99r, début XIV (A)
- London, British Library, Royal, 13. E. IX, f. 5r-22r, 25v-26v, 28r-40r, 72r-77ra, 77rb-77v, XIV-XV (b)
- Madrid, Biblioteca nacional de España, 6213, f. 97r-199r, XV (M)
- Oxford, Bodleian Library, Canonici Miscellaneous, 53, 82 f. XIV (CM; Q Caldwell)
- Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 652, f. 60v-181r, XVI (J)
- Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 6488, f. 1r-119v, fin XIII (B)
- Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 6489, f. 1r-145r, fin XIV (U)
- Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 6490, f. 1r-158v, 1406 (H)
- Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 6491, f. 1r-147v, XV (G)
- Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 6492, f. 1r-234r, XV (I)
- Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 6492A, f. 2r-31v, XV (W)
- Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 6703, f. 3r-181r, XIV (C)
- Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 6704, f. 1r-408r, XVI-XVII (L)
- Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 6781, f. 17r-154r et 162v-220v, XVI (K)
- Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 13959, f. 1r-215r, fin XV (Q; a Caldwell)
- Toulouse, Bibliothèque municipale, 448 (II 77), f. 1r-200r, début XVI (F)
- Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Barberiniani latini, 2611, f. 1r-208v, XIV ou XV (P)
- Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reginensi latini, 707, f. 1r-78v, XIV (O)
- Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reginensi latini, 933, 84 f., 1/2 XIII (N)
- Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reginensi latini, 993, f. 75r-123r, XIV-XV (X)
- Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek, Helmst., 481, f. 1r-88r, XIII ou XIV(E)
Éditions anciennes
- Historiae Francorum scriptores [...]. Quorum plurimi nunc primùm ex variis codicibus MSS. in lucem prodeunt: alii verò auctiores et emendatiores. Cum epistolis regum, reginarum, pontificum, ducum, comitum, abbatum, et aliis veteribus rerum Francicarum monumentis. Opera ac studio Andreae du Chesne geographi regii (t. 1-2). Opera ac studio filii post patrem Francisci Duchesne (t. 3-5)
Lutetiae Parisiorum (Paris), Sebastianus Cramoisy, 1636-1649 (ici t. 3, p. 363-374)
- Scriptores rerum Brunsvicensium illustrationi inservientes, antiqui omnes et religionis reformatione priores: opus, in quo nonnulla chronica huius vicinarumque regionum et urbium episcopatuumque ac monasteriorum, praesertim Ostfaliae res etiam Atestinorum Longobardiae, et Guelforum superioris Germaniae, vitae item hominum illustrium aut principum; omnia magno studio sumtuque conquisita, quaedam nunc primum ex manuscriptis eruta, pars auctiora plurimum vel emendatiora, nonnulla denique ex latebris aut libellis fugientibus ob raritatem in corpus asserta, diplomatibus passim interstincta; continentur caeteris Germanis aliisque populis in rebus suis ad posteritatem transmittendis etiam exemplo profuturum; cura Godefridi Gulielmi Leibnitii
Hanoverae, sumptibus Nicolai Foersteri, 1707-1711 (ici t. 1, p. 881-1006; t. 2, p. 751-784)
Éditions modernes
- Des Gervasius von Tilbury Otia imperialia. In einer Auswahl neu herausgegeben und mit Anmerkungen begleitet von Felix Liebrecht. Ein Beitrag zur deutschen Mytholodie und Sagenforschung, Hannover, Rümpler, 1856, xxii + 272 p. [GB] [IA: ex. 1, ex. 2]
Édition partielle.
- Radulphi de Coggeshall Chronicon Anglicanum, De expugnatione Terræ Sanctæ libellus, Thomas Agnellus De morte et sepultura Henrici regis Angliæ junioris, Gesta Fulconis filii Warini, excerpta ex Otiis imperialibus Gervasius Tileburiensis. Ex codicibus manuscriptis edidit Josephus Stevenson, London, Longman etc. (Rerum Britannicum Medii Ævi scriptores, or, Chronicles and Memorials of Great Britain and Ireland during the Middle Ages), 1875, xxxii + 476 p. (ici p. 417-449) [GB] [IA[
Édition partielle.
- E Gervasii Tilleberiensis Otiis imperialibus, éd. R. Pauli, dans Monumenta Germaniae historica. Scriptores series, Hannover, t. 27, 1885, 359-394. [dMGH]
Édition partielle.
- Gervase of Tilbury, Otia imperialia: Recreation for an Emperor, edited and translated by S. E. Banks et J. W. Binns, Oxford, Clarendon Press (Oxford Medieval Texts), 2002, xcv + 1013 p.
Édition intégrale.
- Zimmermann, Hans, « Die Otia imperialia des Gervasius von Tilbury. Prefatio und Decisio 1, cap. 1-9. Einleitung, Text, Übersetzung und Kommentar », Mediaevistik, 15, 2002, p. 51-183. [jstor.org]
Édition et traduction allemandes partielles.
- Gervasio di Tilbury, Otia imperialia. Libro III: Le meraviglie del mondo, a cura di Fortunata Latella, Roma, Carocci (Biblioteca medievale, 129), 2010, 428 p.
Édition et traduction italienne partielles.
- Loups-garous du Moyen Âge. Textes édités, traduits et commentés par Corinne Pierreville, Paris, Champion (Champion Classiques. Moyen Âge, 62), 2024, 752 p. ISBN: 9782380960808, 9782380960815
Édition et traduction française d'un extrait.
Traductions modernes
- en allemand:
- Zimmermann 2002 (voir sous Éditions modernes)
Traduction partielle.
- Gervasius von Tilbury, Kaiserliche Mußestunden = Otia imperialia, eingeleitet, übersetzt und mit Anmerkungen versehen von Heinz Erich Stiene, Stuttgart, Hiersemann (Bibliothek der mittellateinischen Literatur, 6-7), 2009, 2 t., liii + v + 530 p. ISBN: 9783777209029, 9783777209036, 9783777209043
Traduction intégrale.
- en anglais:
- Banks et Binns 2002 (voir sous Éditions modernes)
Traduction intégrale.
- en français:
- Le livre des merveilles: divertissement pour un empereur (troisième partie) de Gervais de Tilbury, trad. fr. Annie Duchesne, Paris, Belles Lettres (Roue à livres, 15), 1992, xvi + 194 p.
Traduction partielle.
- Pierreville 2024 (voir sous Éditions modernes)
- en italien:
- Latella 2010 (voir sous Éditions modernes)
Traduction partielle.
Études
- Barrière, J., Gervais de Tilbury, "Otia imperialia, tertia decisio". Contribution à l'établissement du texte, thèse de doctorat, Université de Montpellier, 1994.
- Breeze, Andrew, « Gervase of Tilbury's Irish bishops », Notes and Queries, n. s., 51:1, 2004, p. 16-17. DOI: 10.1093/nq/51.1.16
- Brincken, Anna-Dorothee von den, « Die bewohnte Welt in neuen Sichtweisen zu Anfang des 13. Jahrhunderts bei Gervasius von Tilbury und Jakob von Vitry », Geistesleben im 13. Jahrhundert, éd. Jan A. Aertsen, Andreas Speer et Frank Hentschel, Berlin et New York, de Gruyter (Miscellanea Mediaevalia, 27), 2000, p. 604-624.
- Busquet, Raoul, « Gervais de Tilbury inconnu », Revue historique, 191, 1941, p. 1-20.
- Caldwell, James R., « The autograph manuscript of Gervase of Tilbury (Vatican, Vat. lat. 933) », Scriptorium, 11:1, 1957, p. 87-98. DOI: 10.3406/scrip.1957.2923
- Caldwell, James R., « Manuscripts of Gervase of Tilbury's Otia imperialia », Scriptorium, 16:1, 1962, p. 28-45. DOI: 10.3406/scrip.1962.3110
- Caldwell, James R., « The interrelationship of the manuscripts of Gervase of Tilbury's Otia imperialia », Scriptorium, 16:2, 1962, p. 246-274. DOI: 10.3406/scrip.1962.3131
- Caldwell, James R., « Gervase of Tilbury's addenda to his Otia imperialia », Mediaeval Studies, 24, 1962, p. 95-126. DOI: 10.1484/j.ms.2.306780
- Chekin, L. S., « Elements of the rational method in Gervase of Tilbury's cosmology and geography », Centaurus, 28:3, 1985, p. 209-217. DOI: 10.1111/j.1600-0498.1985.tb00746.x
- Cherchi, Paolo, « Gervase of Tilbury and the birth of purgatory », Medioevo romanzo, 14, 1989, p. 97-110.
- Colby-Hall, Alice M., « Saint Guillaume de Gellone et saint Bénézet: le témoignage de Gervais Tilbury », Mémoires de l'Académie de Vaucluse, 4e série, 7, 1986-1987, p. 61-70.
- Cox, R. C., « Tarn Wadling and Gervase of Tilbury's "Laikibrait" », Folklore, 85:2, 1974, p. 128-131. [jstor.org] DOI: 10.1080/0015587x.1974.9716544
- Dubost, Francis, « Le Thesaurus des motifs merveilleux: le statut imaginaire de la Catalogne dans les Otia imperialia de Gervais de Tilbury », Languedoc, Roussillon, Catalogne. Actes du colloque de Montpellier (20-22 mars 1997), éd. Ch. Camps et C. Heusch, Montpellier, Presses de l’Université Paul-Valéry, 1998, p. 123-142.
- Faral, Edmond, « Une source latine de l'histoire d'Alexandre, La lettre sur les merveilles de l'Inde », Romania, 43, 1914, p. 199-215 et 353-370. [Gallica] [GB] [HT] [IA] DOI: 10.3406/roma.1914.4787 10.3406/roma.1914.4802
- Gautier-Dalché, Patrick, « Entre folklore et science: la légende des antipodes chez Giraud de Cambrie et Gervais de Tilbury », La leyenda: antropología, historia, literatura. Actas del Coloquio celebrado en la Casa de Velázquez = La légende: anthropologie, histoire, littérature. Actes du Colloque tenu à la Casa Velázquez, éd. Jean-Pierre Étienvre, Madrid, Casa de Velázquez, Universidad Complutense (Colloque franco-espagnol, 2), 1989, p. 103-114.
- Harf-Lancner, Laurence, Les fées au Moyen Âge. Morgane et Mélusine. La naissance des fées, Paris, Champion (Nouvelle bibliothèque du Moyen Âge, 8), 1984, 474 p.
Compte rendu: Jacques Berlioz, dans Romania, 105, 1984, p. 370-382.
- Herval, René, et Annie Duchesne, « Gervais de Tilbury », Dictionnaire des lettres françaises: le Moyen Âge, éd. Geneviève Hasenohr et Michel Zink, Paris, Fayard, 1992, p. 517-518.
Réimpression:- Paris, Fayard (La Pochothèque), 1994
- Hucker, B. U., « Eine unbekannte Handschrift der Otia imperialia des Gervasius von Tilbury », Scriptorium, 38:2, 1984, p. 318-319. DOI: 10.3406/scrip.1984.1369
- Knapp, Fritz Peter, « "Wahre" und "erlogene" Wunder. Gervasius von Tilbury und der höfische Roman », Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur, 132:2, 2010, p. 230-244. DOI: 10.1515/bgsl.2010.028
- Lutz, Eckart Conrad, « Anschauung der Welt und vergnügliche Bildung. Die Otia imperialia des Gervasius von Tilbury für Kaiser Otto IV. », Innenräume in der Literatur des deutschen Mittelalters, éd. Burkhard Hasebrink et al., Tübingen, Niemeyer, 2008, p. 383-407.
- Lutz, Eckart Conrad, Schreiben, Bildung und Gespräch. Mediale Absichten bei Baudri de Bourgueil, Gervasius von Tilbury und Ulrich von Liechtenstein, Berlin et Boston, de Gruyter (Scrinium Friburgense, 31), 2013, 349 p.
- Martineau, Anne, Le nain et le chevalier. Essai sur les nains français du Moyen Âge, Paris, Presses de l'Université de Paris-Sorbonne (Traditions et croyances), 2003, 286 p.
- Mueller, Thomas, The Marvellous in Gervase of Tilbury's "Otia imperialia", D. Phil. thesis, University of Oxford, 1991.
- Naudé, G., Apologie pour tous les grands personnages qui ont esté faussement soupçonnez de magie, La Haye, Ulac, 1653, [xxiv] + 615 + [xxii] p. (ici p. 605-634) [GB] [IA]
Édition antérieure:- Naudé, G., Apologie pour tous les grands personnages qui ont esté faussement soupçonnez de magie, Paris, Targa, 1625, [xxiv] + 616 + [xxii] p. [GB] [IA: ex. 1, ex. 2]
Réimpressions:- Naudé, G., Apologie pour tous les grands hommes qui ont esté accusez de magie, Paris, Eschart, 1669, 2 t. [GB: t. 1, t. 2] [IA: t. 1, t. 2]
- Naudé, G., Apologie pour tous les grands personnages qui ont esté faussement soupçonnez de magie, La Haye, Ulac, 1679, [xviii] + 361 p. [GB] [IA]
- Naudé, G., Apologie pour tous les grands personnages qui ont esté faussement soupçonnez de magie, Amsterdam, Humbert, 1712, [xxiv] + 470 p. [GB] [IA]
- Oman, C. C., « The English folklore of Gervasius of Tilbury », Folk-Lore, 55:1, 1944, p. 2-15. [jstor.org] DOI: 10.1080/0015587X.1944.9717702
- Oudin, Casimir, Commentarius de scriptoribus ecclesiae antiquis illorumque scriptis tam impressis quam manuscriptis adhuc extantibus in celebrioribus Europae bibliothecis a Bellarmino, Posseuino, Philippo Labbeo, Guilielmo Caueo, Ludouico, Ellia du Pin, et aliis omissis, ad annum M CCCC LX. uel ad artem typographicam inventam cum multis dissertationibus, in quibus insigniorum ecclesiae autorum opuscula atque alia argumenta notabiliora accurate et prolixe examinantur, tribus uoluminibus cum indicibus necessariis, Francofurti ad Moenum, sumptibus Maur. Georg. Weidmanni, 1722, 3 t. (ici t. 3, col. 1-3) [GB: t. 1, t. 2, t. 3] [IA: t. 1, t. 2, t. 3]
- Pauli, R., « Gervasius von Tilbury », Nachrichten von der Königl. Gesellschaft der Wissenschaften und der Georg-Augusts-Universität zu Göttingen, 1882, p. 312-332. [BNC] [GB] [HT] [IA]
- Petit-Radel, « Gervais de Tilbéry, sénéchal du royaume d'Arles, vers 1211 », Histoire littéraire de la France, Paris, Firmin Didot et Treuttel et Wurtz, t. 17, 1832, p. 82-109. [GB] [IA]
- Richardson, H. G., « Gervase of Tilbury », History, 46, 1961, p. 102-114. DOI: 10.1111/j.1468-229x.1961.tb02437.x
- Rothmann, Michael, « Totius orbis descriptio. Die Otia imperialia des Gervasius von Tilbury: Eine höfische Enzyklopädie und die scientia naturalis », Die Enzyklopädie im Wandel vom Hochmittelalter bis zur frühen Neuzeit. Akten des Kolloquiums des Projekts D im Sonderforschungsbereich 231 (29.11.–1.12.1996), éd. Christel Meier, München, Fink (Münstersche Mittelalter-Schriften, 78), 2002, p. 189-224.
- Schnitt, Karl, « Otto IV. und Gervasius von Tilbury, Gedanken zu den Otia imperialia », Historisches Jahrbuch, 82, 1962, p. 50-69.
- Schulze, J., « Ist Gervasius von Tilbury Propst von Ebstorf gewesen? », Niedersächsiches Jahrbuch für Landesgeschichte, 33, 1961, p. 239-244.
- Spetia, Lucilla, « L'Aldilà tra meraviglioso e fantastico nella narrazione romanza e mediolatina alla fine del XII secolo (e inizi del XIII): Guigemar e Partenopeus de Blois, De nugis curialium (e Otia imperialia) », Rhesis, Literature, 5:2, 2014, p. 148-201. [www]
- Strzelczyk, Jerzy, Gerwazy z Tilbury. Studium z dziejowuczonosci geograpficzenej w sredniowieczu, Wroclaw, Warszawa, Krakow, 1970.
- Uhden, R., « Gervasius von Tilbury und die Ebstorfer Weltkarte », Jahrbuch der Geographischen Gesellschaft zu Hannover, 1930, p. 185-200.
- Winkelmann, Eduard, Philipp von Schwaben und Otto IV. von Braunschweig, Leipzig, Duncker und Humblot (Jahrbücher der deutschen Geschichte), 1873-1878, 2 t. (ici t. 2, p. 289-293 et 502-504) [GB: t. 1, t. 2] [IA: t. 1, t. 2]
- Wolf, Armin, « Gervasius von Tilbury und die Welfen. Zugleich Bemerkungen zur Ebstorfer Weltkarte », Die Welfen und ihr Braunschweiger Hof im Mittelalter, éd. Bernd Schneidmüller, Wiesbaden, Harrassowitz (Wolfenbütteler Mittelalter-Studien, 7), 1995, p. 407-438.
- Wolf, Armin, « Kriterien zur Datierung der Ebstorfer Weltkarte: Zur Konzeption des Gervasius von Tilbury », Kloster und Bildung im Mittelalter, éd. Nathalie Kruppa et Jürgen Wilke, Göttingen, Vandenhoeck und Ruprecht, 2006, p. 425-469.
- Wolf, Armin, « Gervasius von Tilbury, Arelatischer Marschall Kaiser Ottos IV. und die Ebstorfer Weltkarte », Otto IV. Kaiser und Landesherr: Burgen und Kirchenbauten 1198–1218: Vorträge vom 6. und 7. März 2009 auf Burg Lichtenberg in Salzgitter, éd. Bernd Ulrich Hucker et Jörg Leuschner, Salzgitter Jahrbuch, 29, 2009, p. 157-187.
- Wolf, Armin, « Die "Ebstorfer Weltkarte" und Gervasius von Tilbury: Ein Weltbild im Umkreis des Kaisers », Otto IV: Traum vom welfischen Kaisertum, éd. Bernd Ulrich Hucker, Stefanie Hahn, Hans-Jürgen Derda et al., Petersberg, Imhof Verlag, 2009, p. 195-206.
- Wolf, Armin, « The Ebstorf Mappamundi and Gervase of Tilbury: the controversy revisited », Imago Mundi, 64:1, 2012, p. 1-27. DOI: 10.1080/03085694.2012.621392
- Wright, John Kirtland, The Geographical Lore of the Time of the Crusades: A Study in the History of Medieval Science and Tradition in Western Europe, New York, American Geographical Society (American Geographical Society Research Series, 15), 1925, xxi + 563 p. [HT] [IA]
Réimpression:- New York, Dover Publications, 1965
- Wright, Thomas, Biographia Britannica Literaria; or, Biography of Literary Characters of Great Britain and Ireland Arranged in Chronological Order, London, Parker, 1842-1846, 2 t., [vii] + 558, xxiii + 491 p. (ici t. 2, p. 283-290) [GB: t. 1, t. 2] [IA: t. 1, t. 2]
Répertoires bibliographiques
- Bossuat, Robert, Manuel bibliographique de la littérature française du Moyen Âge, Melun, Librairie d'Argences (Bibliothèque elzévirienne. Nouvelle série. Études et documents), 1951, xxxiv + 638 p. (ici p. 356, no 3796)
- Das Digitale Repertorium "Geschichtsquellen des deutschen Mittelalters", München, Bayerische Akademie der Wissenschaften. [www]
- Molinier, Auguste, Les sources de l'histoire de France des origines aux guerres d'Italie (1494), Paris, Picard, 1901-1906, 6 t. (ici t. 3, p. 24-25, no 2299) [GB: t. 1, t. 2, t. 3, t. 4, t. 5, t. 6] [IA: t. 1, t. 2, t. 3, t. 4, t. 5, t. 6] [Pers]
Réimpression:- New York, Burt Franklin (Bibliography and Reference Series, 80), [1964]
- Röhricht, Reinhold, Bibliotheca geographica Palaestinae. Chronologisches Verzeichnis der auf die Geographie des Heiligen Landes bezüglichen Literatur von 333 bis 1878 und Versuch einer Cartographie, Berlin, Reuther's Verlagsbuchhandlung, 1890, xx + 744 p. (ici p. 45-46) [GB] [IA: ex. 1, ex. 2]
- Röhricht, Reinhold, Bibliotheca geographica Palaestinae. Chronologisches Verzeichnis der auf die Geographie des Heiligen Landes bezüglichen Literatur von 333 bis 1878 und Versuch einer Cartographie. Verbesserte und vermehrte Neuausgabe von David H. K. Amiran, Jerusalem, Universitas Booksellers of Jerusalem, 1963, xvi + 816 p.
Édition antérieure:- Röhricht, Reinhold, Bibliotheca geographica Palaestinae. Chronologisches Verzeichnis der auf die Geographie des Heiligen Landes bezüglichen Literatur von 333 bis 1878 und Versuch einer Cartographie, Berlin, Reuther's Verlagsbuchhandlung, 1890, xx + 744 p. [GB] [IA: ex. 1, ex. 2]
- Wattenbach, W., Deutschlands Geschichtsquellen im Mittelalter bis zur Mitte des dreizehnten Jahrhunderts. Sechste umgearbeitete Auflage, Berlin, Hertz, 1893-1894, 2 t. (ici t. 2, p. 484-485) [GB: t. 1, t. 2] [IA: t. 1, t. 2]
Éditions antérieures:- Wattenbach, W., Deutschlands Geschichtsquellen im Mittelalter bis zur Mitte des dreizehnten Jahrhunderts, Berlin, Hertz, 1858, xvi + 477 p. [GB] [IA: ex. 1, ex. 2]
- Wattenbach, W., Deutschlands Geschichtsquellen im Mittelalter bis zur Mitte des dreizehnten Jahrhunderts. Zweite umgearbeitete Auflage, Berlin, Hertz, 1866, xv + 574 p. [GB] [IA: ex. 1, ex. 2]
- Wattenbach, W., Deutschlands Geschichtsquellen im Mittelalter bis zur Mitte des dreizehnten Jahrhunderts. Dritte umgearbeitete Auflage, Berlin, Hertz, 1873-1874, 2 t. [GB: t. 1, t. 2] [IA: t. 1, t. 2]
- Wattenbach, W., Deutschlands Geschichtsquellen im Mittelalter bis zur Mitte des dreizehnten Jahrhunderts. Vierte umgearbeitete Auflage, Berlin, Hertz, 1877-1878, 2 t. [GB: t. 1, t. 2] [IA: t. 1, t. 2]
- Wattenbach, W., Deutschlands Geschichtsquellen im Mittelalter bis zur Mitte des dreizehnten Jahrhunderts. Fünfte umgearbeitete Auflage, Berlin, Hertz, 1885-1886, 2 t. [GB: t. 1, t. 2] [IA: t. 1, t. 2]
Rédaction: Laurent Brun
Compléments: Sean Furlong
Dernière mise à jour: 10 janvier 2025
|
Signaler une erreur ou une omission:
Courriel

|