logo arlima

Reductorium morale

Œuvre de Pierre Bersuire

Bibliographie

Titre:Liber bibliae moralis; Reductorium morale; Reductorium morale super totam Bibliam
Date:Second tiers du XIVe siècle
Langue:Latin
Genre: 
Forme:Prose
Contenu:Traité s'inspirant, pour la structure, du De proprietatibus rerum de Barthélémy l'Anglais. Il se compose de 16 livres:
  • I. Agit de Deo, angelis, spiritibus sensibilibus, qualitatibus, et humoribus
  • II. De his qua constituunt hominis formationem, scilicet de corpore et membris tam generalibus quam particularibus secundum ordinem quo in corpore sunt locata
  • III. De his, quae variant hominis conditionem, et de his quae faciunt ad sui esse conservationem, et sic ibi agitur de deversis generibus personarum patre, filio, domino, servo, et similibus, et de illis sex accidentibus, qua sanitatem conservant, scilicet, somno et vigilia, exercitio quiete
  • IV. De his qua faciunt ad hominis destructionem, scil. de infirmitatibus et de morte
  • V. De his, que pertinent ad coeli et corporum coelestium naturam, et ad temporum varietatem
  • VI. De materia et forma, igne, aere, et eorum impressionibus
  • VII. De aeris ornatu, nempe de volatilibus
  • VIII. De aquis et fluminibus
  • IX. De monstris marinis, et piscibus
  • X. De animalibus, vermibus, et serpentibus
  • XI. De terra et ejus partibus nec non de gemmis, et lapidibus preciosis
  • XII. De herbis, arboribus, et plantis
  • XIII. De rerum accidentibus, nempe de coloribus, odoribus, saporibus, liquoribus, ovis, mensuris, numeris, ponderibus, instrumentis, sonis, etc.
  • XIV. De naturae mirabilibus
  • XV. Ovidius moralizatus
  • XVI. Super totam Bibliam
Incipit: 
Explicit: 
Traductions:Abrégé latin par Jacques le Grand
Manuscrits
  1. Version A1
    1. Cambridge, Peterhouse, Perne Library, 2.3.9
    2. Cambridge, Sidney Sussex College Library, 56
    3. Cambridge, University Library, Ii.2.20
    4. Dublin, Trinity College Library, 115
    5. Durham, Cathedral Library, B. IV. 38
    6. Gotha, Forschungsbibliothek, Membr. I. 98
    7. Hereford, Cathedral Library, O. L. IX.
    8. Kraków, Muzeum Książąt Czartoryskich, 1315
    9. Leeds, The Leeds Library, Vyner 6120
    10. London, British Library, Add. 15821
    11. London, British Library, Harley, 1847
    12. London, British Library, Royal, 15.C.XVI
    13. München, Bayerische Staatsbibliothek, Codices latini monacenses, 3604
    14. Napoli, Biblioteca nazionale "Vittorio Emanuele III", V. D. 37
    15. Oxford, Bodleian Library, 571
    16. Oxford, Bodleian Library, 844
    17. Oxford, Merton College Library, 85
    18. Oxford, Merton College Library, 299
    19. Oxford, New College Library, 191
    20. Oxford, Saint John's College Library, 137
    21. Paris, Bibliothèque nationale de France, nouvelles acquisitions latines, 1830
    22. Troyes, Médiathèque de Troyes Champagne Métropole, 1627
    23. Troyes, Médiathèque de Troyes Champagne Métropole, 1634
    24. Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Palatini latini, 159
    25. Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vaticani latini, 6302
    26. Worcester, Cathedral Library, F. 89
    27. Wrocław, Biblioteka uniwersytecka, F. 42
    28. Wrocław, Biblioteka uniwersytecka, Q. 84
    29. localisation actuelle inconnue: ms. autrefois dans la collection des earls de Leicester, à Holkham Hall (Norfolk), MS 324.
  2. Version A2
    1. Bergamo, Civica Biblioteca Angelo Mai, Phi 5 (retro) 8
    2. Rovigo, Biblioteca dell' Accademia dei Concordi, 187
    3. Tortosa, Arxiu capitular, 50
    4. Treviso, Biblioteca comunale, 344
    5. Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Chigiani, H. V. 168
    6. Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottoboniani latini, 18
    7. Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Rossiani, 1136
  3. Version P
    1. Boulogne-sur-Mer, Bibliothèque municipale, 187
    2. Bruxelles, KBR, 863-869
    3. Chantilly, Bibliothèque et Archives du Château, 290
    4. Leiden, Universiteitsbibliotheek, Voss. Ch. F. 32
    5. Milano, Biblioteca Ambrosiana, D. 66
    6. Paris, Bibliothèque Mazarine, 3876 (591?)
    7. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 8019
    8. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 8020
    9. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 14136
    10. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 15145
    11. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 16787
    12. Reims, Bibliothèque Carnegie, 1262
    13. Rouen, Bibliothèque patrimoniale Villon, 936
    14. Saint-Omer, Bibliothèque municipale, 662
    15. Tortosa, Arxiu capitular, 224
    16. Toulouse, Bibliothèque municipale, 226
  4. À classer
    1. Bruxelles, KBR, 21944
    2. Burgo de Osma, Biblioteca de la Catedral, II
    3. Cambridge, Queen's College, Old Library, 10
    4. Durham (USA), Duke University, Perkins Library, 35
    5. Lisboa, Biblioteca nacional de Portugal, I. 5. 9 (nouv. no?)
    6. Milano, Biblioteca Ambrosiana, G. 111
    7. Paris, Bibliothèque Mazarine, 291
    8. Paris, Bibliothèque nationale de France, Arsenal, 731 [⇛ Description]
    9. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 4969
    10. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 8123
    11. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 8253A
    12. Siena, Biblioteca comunale degli Intronati, H. VI. 23
    13. Venezia, Biblioteca Nazionale Marciana, I. 40
    14. Worcester, Cathedral Library, Q. 93
Éditions anciennes
  1. R. P. Petri Berchorii Pictaviensis, ordinis S. Benedicti Repertorium, vulgo Dictionarium morale
    Köln, apud Joannem Wilhelmum Friessem juniorem, 1692
    ARLIMA: EA2675
    Exemplaire en ligne: [GB: t. 1, t. 2, t. 3]
  2. Liber Bibliae moralis
    Ulm, Johann Zainer, 9 avril 1474
    ARLIMA: EA2676   GW: 03862   ISTC: ib00336000   USTC: 743342
    Exemplaire en ligne: [München]
  3. Liber Bibliae moralis
    Strasbourg, C. W., 7 octobre 1474
    ARLIMA: EA2677   GW: 03863   ISTC: ib00337000   USTC: 743343
    Exemplaires en ligne: [München] [Tübingen]
  4. Liber Bibliae moralis
    Deventer, Richard Paffraet, 1477
    ARLIMA: EA2678   GW: 03864   ISTC: ib00338000
    Exemplaires en ligne: [IA] [Düsseldorf] [Köln]
  5. Liber Bibliae moralis
    [Köln], Bartholomaeus de Unkel, 17 mars 1477
    ARLIMA: EA2679   GW: 03865   ISTC: ib00339000   USTC: 743344
    Exemplaires en ligne: [Darmstadt] [Düsseldorf] [Köln]
  6. Morale reductoriu adiectis biblie concordantiis. Directoriu precipuarum sententiarum certo indice de novo contextum.
    Basel, Theodoricus Berlaer et Adam Petri, 1515
    ARLIMA: EA2680   USTC: 658207
    Exemplaire en ligne: [München: ex. 1, ex. 2]
  7. Morale reductorium super totam bibliam: fratris Petri berthorii pictauiensis ordinis divi Benedicti: divinarum literarum studiosissimi adiectis biblie concordantiis. Directorium precipuarum sententiarum certo indice de novo contextum.
    Basel, Adam Petri et Johann Koberger, 1517
    ARLIMA: EA2681   USTC: 676436
    Exemplaire en ligne: [GB: ex. 1, ex. 2, ex. 3] [München: ex. 1, ex. 2]
  8. Reductorii moralis libri quattuordecim, perfectam officiorum atque morum rationem ac pene totam naturae complectentes historiam
    Lyon, Jacques Mareschal, 1520
    ARLIMA: EA2682   USTC: 155469
  9. Reductorii moralis libri quattuordecim, perfectam officiorum atque morum rationem ac pene totam naturae complectentes historiam
    Paris, [Nicolas des Prez] pour Claude Chevallon, 1521
    ARLIMA: EA2683   USTC: 184192
    Exemplaires en ligne: [HT] [IA: ex. 1, ex. 2]
  10. Morale reductorium in omneis utriusque testamenti libros
    Lyon, Macé Bonhomme et Antoine Vincent, 1538
    ARLIMA: EA2684   USTC: 157257 200272
    Exemplaire en ligne: [HT]
  11. Reductorii moralis Petri Berchorii Pictaviensis Ordinis divi Benedicti, libri quattuordecim, perfectam officiorum atque morum rationem ac pene totam naturae complectentes historiam: hoc opus quod iam vetustate consenverat nova hac editione nostra in communem sacrae theologiae studiosorum gratiam restituimus, et ab erroribus quibus scatebat, expurgauimus. Adiectus est index capitum locupletissimus
    Venezia, apud hæredem Hieronymo Scoto, 1575
    ARLIMA: EA2685   USTC: 814196
    Exemplaire en ligne: [GB]
  12. Reductorii moralis Petri Berchorii Pictaviensis ordinis divi Benedicti libri quatuordecim: perfectam officiorum atque morum rationem, ac pene totam naturae complectens historiam: hoc opus quod iam vetustate consenverat nova hac editione nostra in communem sacrae theologiae studiosorum gratiam restituimus, et ab erroribus quibus scatebat, expurgauimus. Adiectus est index capitum locupletissimus
    Venezia, apud hæredem Hieronymo Scoto, 1583
    ARLIMA: EA2686   USTC: 814198 814199 814200
    Exemplaire en ligne: [München: ex. 1, ex. 2]
Éditions modernes
  • Petrus Berchorius, Reductorium morale, Liber XV, cap. i. De formis figurisque Deorum naar de Parijse druk van 1509, éd. J. Engels, Utrecht, Instituut voor Laat Latijn der Rijksuniversiteit (Werkmateriaal, 1), 1960.
    Édition du livre XV d'après l'édition de Paris, 1509.
  • Petrus Berchorius, Reductorium morale, Liber XV, cap. ii-xv. "Ovidius moralizatus" naar de Parijse druk van 1509: Metamorphosis Ouidia/na Moraliter a Magistro Thoma Walleys Anglico de profes/sione praedicatorum sub sanctissimo patre Dominico: explanata/ Venundatur in aedibus Ascensianis/ et sub pelicano in vico sancti Iacobi/ Parisiis, éd. J. Engels, Utrecht, Instituut voor Laat Latijn der Rijksuniversiteit (Werkmateriaal, 2), 1962.
    Édition du livre XV d'après l'édition de Paris, 1509.
  • Petrus Berchorius, Reductorium morale, Liber XV: Ovidius moralizatus, cap. I, De formis figurisque deorum. Textus e codice Brux., Bibl. Reg. 863-869 critice editus, Utrecht, Instituut voor Laat Latijn der Rijksuniversiteit Utrecht (Werkmateriaal, 3), 1966, 56 p.
  • Reynolds, William, « De formis figurisque deorum / From On the images and figures of the gods », Allegorica, 2:3, 1977, p. 62-89.
  • van der Bijl, Maria S., « Petrus Berchorius, Reductorium morale, liber XV: Ovidius moralizatus, cap. ii », Vivarium, 9:1, 1971, p. 25-48. [jstor.org] DOI: 10.1163/156853471x00037
    Édition du chapitre 2 du livre XV d'après tous les manuscrits.
  • Piqueras Yagüe, P., El "Ovidius moralizatus" de Pierre Bersuire. Texto, traducción y estudio, tesis doctoral, Universidad de Murcia, 2020.
  • Loups-garous du Moyen Âge. Textes édités, traduits et commentés par Corinne Pierreville, Paris, Champion (Champion Classiques. Moyen Âge, 62), 2024, 752 p. ISBN: 9782380960808, 9782380960815
    Édition et traduction française d'un extrait.
  • Blume, Dieter, et Christel Meier, éd., Petrus Berchorius und der antike Mythos im 14. Jahrhundert, Berlin et Boston, de Gruyter, 2021, 2 t., 374, 563 p. DOI: 10.1515/9783110764918 ISBN: 9783110764918, 9783110735062
    Comptes rendus: Laura Endress, dans Revue critique de philologie romane, 23, 2023, p. 30-33. — Daniel Pachurka, dans Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur, 146:1, 2024, p. 160-166. DOI: 10.1515/bgsl-2024-0011
    Édition et traduction allemande du livre XV (De Ovidius moralizatus).
Traductions modernes
  • en allemand:
    • Blume et Meier 2021 (voir sous Éditions modernes)
  • en anglais:
    • Reynolds, William Donald, The "Ovidius moralizatus" of Petrus Berchorius: An Introduction and Translation, Ph. D. dissertation, University of Illinois, Urbana-Champaign, 1971, [iv] + 435 p. [PQ]
  • en espagnol:
    • Piqueras Yagüe 2020 (voir sous Éditions modernes)
  • en français:
    • Pierreville 2024 (voir sous Éditions modernes)
Études
  • Beltrán, Evencio, « Une source de l'Archiloge Sophie de Jacques Legrand: l'Ovidius moralizatus de Pierre Bersuire », Romania, 100, 1979, p. 483-501. DOI: 10.3406/roma.1979.1992
  • Coulson, Frank T., « A checklist of newly discovered manuscripts of Pierre Bersuire's Ovidius moralizatus », Scriptorium, 51:1, 1997, p. 164-186. DOI: 10.3406/scrip.1997.1800
  • Engels, J., Études sur l'Ovide moralisé, Groningen, 1943-1945.
  • Engels, J., « L'édition critique de l'Ovidius moralizatus de Bersuire », Vivarium, 9:1, 1971, p. 19-24. [jstor.org] DOI: 10.1163/156853471x00028
  • Evdokimova, Ludmilla, « L'Ovidius moralizatus de Bersuire. Lecteur visé, contexte exégétique et idéologique », Le texte médiéval dans le processus de communication, éd. Ludmilla Evdokimova et Alain Marchandisse, Paris, Classiques Garnier (Rencontres, 416; Civilisation médiévale, 36), 2019, p. 183-206. DOI: 10.15122/isbn.978-2-406-09316-9.p.0183 DOI du recueil: 10.15122/isbn.978-2-406-09316-9
  • Ghisalberti, Fausto, L'"Ovidius moralizatus" di Pierre Bersuire, Roma, 1933.
  • Hexter, R. J., « The Allegari of Pierre Bersuire: interpretation and the Reductorium morale », Allegorica, 10, 1989, p. 51-84.
  • Kretschmer, Marek Thue, « L'Ovide moralisé et la version parisienne de l'Ovidius moralizatus de Pierre Bersuire », Réécritures et adaptations de l'"Ovide moralisé" (XIVe-XVIIe siècle), éd. Catherine Gaullier-Bougassas et Marylène Possamai-Pérez, Turnhout, Brepols (Recherches sur les réceptions de l'Antiquité, 3), 2022, p. 23-40.
  • Levine, R., « Exploiting Ovid: medieval allegorizations of the Metamorphoses », Medioevo romanzo, 14, 1989, p. 197-213.
  • Lord, Carla, « Illustrated manuscripts of Berchorius before the Age of printing », Die Rezeption der Metamorphosen des Ovid in der Neuzeit: der antike Mythos in Text und Bild. Internationales Symposion der Werner Reimers-Stiftung, Bad Homburg v.d.H. (22. bis 25. April 1991), éd. H. Walter et H. J. Horn, Berlin, Mann, 1995, p. 1-11.
  • Lord, Carla, « Imagery in medieval manuscripts of Ovid's Metamorphoses and related commentaries », Ovid in The Middle Ages, éd. J. G. Clark, F. T. Coulson et K. L. Mckinley, New York et Cambridge, Cambridge University Press, 2011, p. 257-283.
  • McLaughlin, A., The Illuminated Manuscripts of Pierre Bersuire's Ovidius Moralizatus: A Comparative Study, London, University of London, The Warburg Institute, 2017.
  • Meilán Jácome, Patricia, « The representation of Bacchic festivities in the Middle Ages: the illuminated manuscripts of the Ovide moralisé and the Ovidius moralizatus », Ovidius Pictus: Afterlives of the Metamorphoses in Europe, from Books to the Arts, Il capitale culturale, Supplementi 15, 2023, p. 131-160. DOI: 10.13138/2039-2362/3293
  • Minnis, A. J., et A. B. Scott, Medieval Literary Theory and Criticism, c. 1100–c. 1375. The Commentary Tradition, Oxford, Clarendon Press, 1988, p. 321-324.
  • Paris, Gaston, « Chrétien Legouais et autres imitateurs d'Ovide », Histoire littéraire de la France, Paris, Imprimerie nationale, t. 29, 1885, p. 455-517. (ici p. 506-513) [GB] [IA]
  • Quinn, Betty Nye, « Venus, Chaucer, and Peter Bersuire », Speculum, 38:3, 1963, p. 479-480. DOI: 10.2307/2849174
  • Reynolds, William D., « Sources, nature and influence of the Ovidius moralizatus of Pierre Bersuire », The Mythographic Art: Classical Fable and the Rise of the Vernacular in Early France and England, éd. Jane Chance, Gainesville, University of Florida Press, 1990, p. 88-99.
  • Steadman, John M., « Perseus upon Pegasus and Ovid Moralized », The Review of English Studies, n. s., 9:36, 1958, p. 407-410. [jstor.org] DOI: 10.1093/res/IX.36.407
  • Tesnière, Marie-Hélène, « Le Reductorium morale de Pierre Bersuire », L'encyclopédisme médiéval. Actes du Colloque San Gimignano, 8-10 octobre 1992, Ravenna, Longo, 1993, p. 225-242. — Réimpr. dans L'enciclopedismo medievale, éd. Michelangelo Picone, Ravenna, Longo (Memoria del tempo, 1), 1994, p. 229-249.
  • Venturini, C., Figurare dei e miti: codici miniati dell'Ovidius moralizatus, tesi di dottorato, Università degli studi di Padova, 2018.
  • Wartena, Sjoerd, et Gerard van Thienen, « Pierre Bersuire, Liber biblie moralis », Le cinquième centenaire de l'imprimerie dans les anciens Pays-Bas, Bibliothèque royale (catalogue d'exposition), Bruxelles, 1973, no 140, p. 310-311.
  • Zanichelli G., « The reception of the Ovidius moralizatus in Northern Italy in the late Middle Ages », After Ovid: Aspects of the Reception of Ovid in Literature and Iconography, éd. F. E. Consolino, Turnhout, Brepols (Giornale italiano di filologia, 28), p. 189-211.
Permalien: https://arlima.net/no/14250


Voir aussi:
> Wikidata: Q132060011
Creative Commons License
Cette page est mise à disposition en vertu d'un contrat Creative Commons.
Rédaction: Laurent Brun
Compléments: Voir la liste complète
Dernière mise à jour: 2 février 2025

Signaler une erreur ou une omission:

Courriel  Courriel

Mastodon    Facebook    Twitter/X