| |
Disciplina clericalis
| Titre: | Disciplina clericalis |
| Date: | 1110-1120 |
| Langue: | Latin |
| Genre: | |
| Forme: | Prose |
| Contenu: | |
| Incipit: | Dixit Petrus Alfunsus, servus Christi Ihesu, compositor huius libri: Gratias ago Deo, qui primus est sine principio, a quo bonorum omnium est principium, finis sine fine, totius boni complementum, sapiens qui sapientiam et rationem præbet homini, qui nos sua aspiravit sapientia et suae rationis admirabili illustravit claritate et multiformi sancti spiritus sui ditavit gratia… |
| Explicit: | … Ob hoc igitur immensam Dei omnipotentis clementiam supplices exoramus, quatinus bonis nostris operibus praecedentibus post districti diem iudicii a dextris filii sui collocati aeterna requie cum suis fidelibus mereamur perfrui in aula caelesti, praestante domino nostro Jhesu Christo, cui est honor et gloria cum Patre et Spiritu Sancto per infinita saeculorum saecula. Amen. |
| Traductions: |
Discipline of Clergy (anglais)
Fables Pierre Aufors (français)
Chastoiement d'un pere a son fils (français)
Discipline de clergie (français)
Clercgie de descipline (occitan)
Traduction italienne |
Manuscrits
- Alba Iulia, Biblioteca Batthyaneum, 148
- Augsburg, Bistumsarchiv, 42
- Augsburg, Staats- und Stadtbibliothek, 4° cod. 36
- Barcelona, Arxiu de la Corona d'Aragó, 123
- Berlin, Staatsbibliothek und Preussischer Kulturbesitz, lat. 815
- Berlin, Staatsbibliothek und Preussischer Kulturbesitz, lat. 851
- Bern, Universitätsbibliothek, lat. 94. 3
- Bern, Universitätsbibliothek, lat. 367
- Bonn, Universitäts- und Landesbibliothek, 721
- Brugge, Openbare bibliotheek, 258
- Brugge, Openbare bibliotheek, 479
- Bruxelles, KBR, 531-539
- Bruxelles, KBR, 1338-1341
- Bruxelles, KBR, 1662-1673
- Bruxelles, KBR, 11043-11044
- Cambridge, Corpus Christi College, Parker Library, 451
- Cambridge, Pembroke College Library, 258
- Cambridge, Peterhouse, Perne Library, 252
- Cambridge, Trinity College Library, 912
- Cambridge, University Library, Ii VI 2
- Cambridge, University Library, Mm VI 4
- Colmar, Bibliothèque municipale, 461
Extraits
- Córdoba, Biblioteca Episcopal, 150
- Erfurt, Stadt- und Regionalbibliothek, Amplon. 12° 8
- Erfurt, Stadt- und Regionalbibliothek, Amplon. qu. 82
- Erfurt, Stadt- und Regionalbibliothek, Amplon. Qu. 351
- Gdansk, Biblioteka Gdanska polskiej Akademii Nauk, Mar. F. 274
- Göttingen, Niedersächsische Staats- und Universitätsbibliothek, Theol. 140
- Göttingen, Niedersächsische Staats- und Universitätsbibliothek, Theol. 148
- Göttingen, Niedersächsische Staats- und Universitätsbibliothek, Theol. 156
- Groningen, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, 15
- Ivrea, Biblioteca Capitolare, 15
- Klosterneuburg, Bibliothek des Augustiner-Chorherrenstiftes, 428
- Klosterneuburg, Bibliothek des Augustiner-Chorherrenstiftes, 802
- Klosterneuburg, Bibliothek des Augustiner-Chorherrenstiftes, 934
- Kraków, Uniwersytet Jagiellonski, Biblioteka Jagiellonska, 1206
- Lambach, Bibliothek des Benediktinerstifts, CLVII
- Laon, Bibliothèque municipale, 461
- Le Mans, Bibliothèque municipale, 84
- Leipzig, Universitätsbibliothek, 838
- Leipzig, Universitätsbibliothek, 844
- Linz, Bundesstaatliche Studienbibliothek, CC. II 15
- London, British Library, Additional 11619 (extraits)
- London, British Library, Additional 24641
- London, British Library, Additional 33991 (fragment)
- London, British Library, Additional 37670
- London, British Library, Harley 463
- London, British Library, Harley 2851
- London, British Library, Harley 3938
- London, British Library, Royal 10 B XII
- Manchester, John Rylands University Library, 205
- Marburg an der Lahn, Universitätsbibliothek, 44
- Milano, Biblioteca Ambrosiana, lat. O 3 sup.
- München, Bayerliche Staatsbibliohek, Clm 7624 (fragment)
- München, Bayerliche Staatsbibliohek, Clm 7726
- München, Bayerliche Staatsbibliohek, Clm 8184
- New York, Public Library, 12
- Oxford, Bodleian Library, Digby 3
- Oxford, Corpus Christi College, 86
- Oxford, New College, 145
- Paris, Bibliothèque de l’Arsenal, 1100
- Paris, Bibliothèque nationale de France, lat. 3195
- Paris, Bibliothèque nationale de France, lat. 4126
- Paris, Bibliothèque nationale de France, lat. 5397
- Paris, Bibliothèque nationale de France, lat. 10359
- Paris, Bibliothèque nationale de France, lat. 11867
- Paris, Bibliothèque nationale de France, lat. 14413
- Paris, Bibliothèque nationale de France, lat.14947
- Paris, Bibliothèque nationale de France, lat. 16252
- Paris, Bibliothèque nationale de France, lat. 16505
- Poitiers, Bibliothèque municipale, 93
- Praha, Archív Prazského hradu, Knihovna Metropolitní Kapituly, N XVIII
- Praha, Národní Knihovna Ceské republiky, XVI D 12
- Roma, Biblioteca Vallicelliana,, B. 75
- San Lorenzo de El Escorial, Real Biblioteca del Monasterio, Q I 14
- San Marino, Henry E. Huntington Library, HM 1121
- Tarragona, Biblioteca Provincial, 55
- Trier, Stadtsbibliothek, 1919
- Torino, Biblioteca Nazionale Universitaria, D. V. 29
- Uppsala, Universitetsbiblioteket Carolina Rediviva, C 390
- Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, lat. 395 (incomplet)
- Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, 4161
- Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, 247 (fragment)
- Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 322
- Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 3530
- Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 13650
- Wrocław, Biblioteca Uniwersytecka, I F 86
- Wrocław, Biblioteca Uniwersytecka, I F 180
- Wrocław, Biblioteca Uniwersytecka, I F 250
- London, British Library, Additional 15109 (pseudo)
- Le Mans, Médiathèque Louis Aragon, 84, f. 131 [⇛ Description]
- Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 3195, f. 1 [⇛ Description]
- Torino, Biblioteca nazionale universitaria, D. V. 29, f. 356r-366r [⇛ Description]
- …
Éditions anciennes
Éditions modernes
- Disciplina clericalis; auctore Petro Alphonsi, ex-judæo hispano. Pars prima. = Discipline de clergie; traduction de l'ouvrage de Pierre Alphonse. Première partie, éd. J. Labouderie, Paris, Rignoux pour la Société des bibliophiles français, 1824, [iv] + xvi + 208 p. [GB] [IA]
- Petri Alfonsi Disciplina clericalis. Zum ersten Mal herausgegeben mit Einleitung und Anmerkungen von Fr. Wilh. Val. Schmidt, Berlin, Enslin, 1827, [iii] + 172 p. [GB] [IA: ex. 1, ex. 2]
- Petri Alfonsi Disciplina clericalis, von Alfons Hilka und Werner Söderhjelm. I. Lateinischer Text, Helsingfors, Druckerei der finnischen Litteraturgesellschaft (Acta Societatis scientiarum Fennicae, 38:4), 1911, xxxvii + 79 p. [GB] [IA]
- Die Disciplina clericalis des Petrus Alfonsi (das älteste Novellenbuch des Mittelalters) nach allen bekannten Handschriften herausgegeben von Alfons Hilka und Werner Söderhjelm (Kleine Ausgabe), Heidelberg, Carl Winter's Universitätsbuchhandlung (Sammlung mittellateinischer Texte, 1), 1911, xv + 50 p. [GB] [HT] [IA: ex. 1, ex. 2]
- Stücke der "Disciplina clericalis" […] in lateinischen Versen der Berliner Handschrift Diez B28, éd. J. Stalzer, Graz, 1912.
- Pedro Alfonso, Disciplina clericalis, éd. et trad. Ángel González Palencia, Madrid, Consejo superior de investigaciones científicas, 1948.
- Pietro Alfonsi, Disciplina clericalis, éd. Alberto del Monte, Firenze, Nuova Italia (Primo Scaffale Latino, 7), 1967.
Traductions modernes
- en anglais:
- The Scholar's Guide, translated by Joseph R. Jones and John E. Keller, Toronto, Pontifical Institute of Mediaeval Studies, 1969.
- The Disciplina Clericalis of Petrus Alfonsi, translated and edited by Eberhard Hermes; translated into English by P. R. Quarrie, Berkeley et Los Angeles, University of California Press, 1977, x + 203 p. [GB]
- Medieval Comic Tales, edited by Derek Brewer. Second edition, Cambridge, Brewer, 1996, xxxiv + 190 p. (ici p. 5-8)
- en catalan:
- Pere Alfons, Llibre de formació escolar (Disciplina clericalis), traducció, amb presentació i notes, de Jaume Riera i Sans, Barcelona, Reial Acadèmia de Bones Lletres (Series Minor, 19), 2017, 151 p. ISBN: 9788494523458
- en espagnol:
- González Palencia 1948 (voir sous Éditions modernes)
- Pedro Alfonso, Disciplina clericalis, introducción y notas de María Jesús Lacarra, traducción de Esperanza Ducay, Zaragoza, Guara (Nueva biblioteca de autores aragoneses), 1980, 156 p.
- en italien:
- Pietro Alfonsi, Disciplina clericalis: Sapienza orientale e scuola delle novelle. Edizione a cura di Cristiano Leone. Presentazione di Laura Minervini, Roma, Salerno Editrice (Testi e documenti di letteratura e di lingua, 31), 2010, xciv + 190 p.
Études
- Castro, D. Joseph Rodriguez de, Biblioteca española, tomo primero que contiene la noticia de los escritores rabinos españoles desde la época conocida de su literatura hasta el presente, Madrid, Imprenta Real de la Gazeta, 1781, p. 20.
- Crohns, Hjalmar, Legenden och medeltidens latinska predikan och "exempla" i deras värdesättning av kvinnan, Helsingfors, Helsingfors centraltryckeri och bokbinderi aktiebolag, 1915, vii + 244 p. [GB] [IA]
- Ellis, George, Specimens of Early English Metrical Romances, Chiefly Written During the Early Part of the Fourteenth Century; to which is Prefixed an Historical Introduction, Intended to Illustrate the Rise and Progress of Romantic Composition in France and England. A new edition, revised by J. O. Halliwell, London, Bohn (Bohn's Antiquarian Library), 1848, viii + 600 p. (ici p. 39-44) [GB] [IA]
Éditions antérieures:- Ellis, George, Specimens of Early English Metrical Romances, Chiefly Written During the Early Part of the Fourteenth Century; to which is Prefixed an Historical Introduction, Intended to Illustrate the Rise and Progress of Romantic Composition in France and England, London, Longman, Hurst, Rees, and Orme; Edinburgh, Constable, 1805, 3 t., vii + 387, [iv] + 404, [iv] + 419 p. [IA: t. 1, t. 2, t. 3]
- Ellis, George, Specimens of Early English Metrical Romances, Chiefly Written During the Early Part of the Fourteenth Century; to which is Prefixed an Historical Introduction, Intended to Illustrate the Rise and Progress of Romantic Composition in France and England, London, Longman, Hurst, Rees, Orme, and Brown, 1811, 3 t., vii + 408, [iv] + 419, [iv] + 432 p. [IA: t. 1, t. 2, t. 3]
- Holmes, Olivia, Boccaccio and Exemplary Literature : Ethics and Mischief in the "Decameron", Cambridge, Cambridge University Press (Cambridge Studies in Medieval Literature, 131), 2023, ix + 271 p. DOI: 10.1017/9781009224376 ISBN: 9781009224345, 9781009224369, 9781009224376
- Laïd, Baptiste, « Des fabliaux au milieu des fables: l'intégration du matériau comique dans la Disciplina clericalis et ses traductions et dans les Fables de Marie de France », Du nouveau sur le fabliau?, éd. Philippe Haugeard et Silvère Menegaldo, Paris, Champion (Colloques, congrès et conférences sur le Moyen Âge, 32), 2024, p. 23-40.
- Laïd, Baptiste, « La formation de l'homme instruit: le programme et la méthode d'enseignement de la Disciplina clericalis et de ses continuations françaises », Aux marges de l'encyclopédie: circulation des savoirs de l'Antiquité à l'âge de l'Humanisme, éd. Thibault Miguet et Anne Raffarin, Paris, Champion (Colloques, congrès et conférences sur le Moyen Âge, 33), 2025, p. 115-132.
- Louis, Nicolas, L'exemplum en pratiques: production, diffusion et usages des recueils d'exempla latins aux XIIIe-XVe siècles, thèse de doctorat, Université de Namur et École des hautes études en sciences sociales, 2013, 2 t., 347, 316 p. [archives-ouvertes.fr]
- Mann, Jill, From Aesop to Reynard: Beast Literature in Medieval Britain, Oxford, Oxford University Press, 2009, xii + 380 p. DOI: 10.1093/acprof:oso/9780199217687.001.0001 ISBN: 9780199217687, 9780191712371
- Merrilees, Brian, « "Le serf de mon serf": the philosopher and Alexander », L'offrande du cœur. Medieval and Early Modern Studies in Honour of Glynnis Cropp, éd. Margaret Burrell et Judith Grant, Christchurch, Canterbury University Press, 2004, p. 77-86.
Compte rendu du recueil: Glyn S. Burgess, dans New Zealand Journal French Studies, 26:1, 2005, p. 57-59.
- Nykrog, Per, Les fabliaux. Étude d'histoire littéraire et de stylistique médiévale, Copenhague, Munksgaard, 1957, lv + 339 p. [IA]
Réimpression:- Genève, Droz (Publications romanes et françaises, 123), 1973
- Pearcy, Roy J., Logic and Humour in the Fabliaux: An Essay in Applied Narratology, Cambridge, Brewer (Gallica, 7), 2007, viii + 251 p.
- Pinvidic, Marie-Jane, « Apparition et disparition du clerc dans Disciplina clericalis », Le clerc au Moyen Âge, Aix-en-Provence, Publications du CUER MA (Senefiance, 37), 1995, p. 631-651. DOI du recueil: 10.4000/books.pup.2438
- Schaller Wu, Sophie, et Marion Uhlig, « Les traductions françaises de la Disciplina clericalis de Pierre Alphonse: une édition électronique », Actes du XXIVe Congrès international de linguistique et de philologie romanes, Aberystwyth, 2004, Tübingen, Niemeyer, 2004, t. 4, p. 445-455.
- Schwarzbaum, Haim, « International motifs in Petrus Alphonsi's Disciplina clericalis », Sefarad, 21, 1961, p. 267-299; 22, 1962, p. 17-59 et 321-344; 23, 1963, p. 54-73.
- Söderhjelm, W., « Bemerkungen zur Disciplina clericalis und ihren französischen Bearbeitungen », Neuphilologische Mitteilungen, 12:3-4, 1910, p. 48-75. [GB: ex. 1, ex. 2, ex. 3] [HT] [IA]
- Taylor, Barry, « Wisdom forms in the Disciplina clericalis of Petrus Alfonsi », La Corónica, 22:1, 1993, p. 24-40.
- Uhlig, Marion, « Le dialogue père/fils dans la Disciplina clericalis et ses traductions françaises en vers », Formes dialoguées dans la littérature exemplaire du Moyen Âge, éd. Marie-Anne Polo de Beaulieu, Paris, Champion, 2012, p. 163-179.
- Varty, Kenneth, « The fox and the wolf in the well: the metamorphoses of a comic motif », Reynard the Fox: Social Engagement and Cultural Metamorphoses in the Beast Epic from the Middle Ages to the Present, éd. Kenneth Varty, New York et Oxford, Berghahn Books (Polygons: Cultural Diversities and Intersections, 1), 2000, p. 245-256.
Rédaction: Laurent Brun
Dernière mise à jour: 16 juillet 2025
|
Signaler une erreur ou une omission:
Courriel

|